THINK TANK FEMINISTYCZNY. KOBIETY I UBÓSTWO. RAPORT nr 4/2012
Badania w Krośnie, Wałbrzychu, w wiejskich regionach województwa świętokrzyskiego z lat 2008 - 2011, oraz analizy polityki makroekonomicznej, społecznej, mieszkaniowej, partycypacji publicznej.
redakcja i wstęp Ewa Charkiewicz
TRAWIŃSKA, MARTA. ZDALNIE STEROWANA KURA DOMOWA. 2008
Żony górników mogły stać się partnerkami rozmów z przedstawicielami resortu gospodarki w Centrum Partnerstwa Społecznego „Centrum”; mogły i chciały brać udział w negocjacjach, ale potraktowano je inaczej. Odesłano je do „kobiecej” domeny - „Wracajcie do domów”. Potraktowane zostały jedynie jako gospodynie domowe, matki i żony swoich mężów, powielając dyskurs nowoczesnych zachodnich demokracji liberalnych z oddzieleniem sfery prywatnej (żony, matki i gospodynie domowe) od publicznej (politycy, pracodawcy, działacze związkowi). Nie uznano ich za pełnoprawne obywatelki, podmioty czy strony w konflikcie społeczno-ekonomicznym.
TRAWIŃSKA, MARTA. URODZONE DO OFIARNOŚCI. O ROMANSIE KAPITALIZMU Z PATRIARCHATEM. 2007
Jakie role świat społeczny przydziela kobietom i mężczyznom? Dlaczego jestem skłonna społeczną produkcję ciał i habitusów zróżnicowanych płciowo, a przez to zhierarchizowanych, uznać za przysługę, jaką patriarchat czyni kapitalizmowi? Socjalizacja kobiet, coraz częściej opisywana jako stereotypowa, zorientowana jest na kształtowanie roli matki, opiekunki, strażniczki domowego ogniska. Do konstytutywnych cech kobiecości w takim ujęciu należy zatem powściągliwość, wycofanie się z pozycji władzy, podległość, skromność, poświęcenie... Czyż to nie idealne cechy pracowniczki?
TRUTH, SOJOURNER. CZYŻBYM NIE BYŁA KOBIETĄ? 2008 [1851]
...Mnie nikt nigdy nie pomagał wsiadać do powozu ani nie przeniósł mnie przez błoto, nigdy też nie dostałam najlepszego miejsca. Czyżbym nie była kobietą? Spójrzcie na mnie, spójrzcie na moje ramiona! Orałam i sadziłam, chodziłam do obory i żaden mężczyzna nie musiał mnie tam prowadzić. Czyżbym nie była kobietą? Umiem pracować jak mężczyzna i jeść jak mężczyzna - jeśli tylko tyle dostanę – a także jak mężczyzna znosić chłostę. Czyżbym nie była kobietą? Urodziłam trzynaścioro dzieci i musiałam patrzeć na to, jak większość z nich została sprzedana w niewolę. Gdy krzyczałam w matczynej rozpaczy po ich stracie, nikt poza Jezusem mnie nie słyszał. Czyżbym nie była kobietą?
URBAŃSKA, SYLWIA. MATKA NA EMIGRACJI. PERSPEKTYWA TRANSNARODOWA W BADANIU PRZEMIAN RÓL RODZICIELSKICH. 2009
Rodzic migrant, a zwłaszcza matka migrantka, tymczasowo wychowująca dzieci na odległość, zaliczani są w polskim dyskursie publicznym do grupy nowych dewiantów. Wystarczy przywołać przykłady z lat 2007-2008. Jeśli spojrzymy na wypowiedzi i działania wielu polityków, przedstawicieli instytucji publicznych, różnego rodzaju ekspertów od problematyki rodzinnej – pedagogów, terapeutów rodzinnych, psychologów i socjologów, i jeśli przypatrzymy się komentarzom społecznym, jakie wywołują, to zobaczymy, że definicje sytuacji i znaczenia konstruowane są wokół kategorii porzucenia i osierocenia dziecka, np.: Co czują Eurosieroty; Sieroty po emigrantach; Eurosieroctwo jest plagą jak alkoholizm; Polska liczy eurosieroty; Kuratorium policzy Eurosieroty; Funty nie śmierdzą, a dzieci; …nawet suka nie zostawi swoich dzieci; etc. Krytyczna analiza dyskursu publicznego oraz działań różnych instytucji publicznych pokazuje, że całokształt reakcji na strategię ‘rodzicielstwa na odległość’ migrantów zarobkowych przybrał w tym okresie postać panik moralnych5 (koncentrujących się wokół zjawiska zwanego Eurosieroctwem). W takiej atmosferze „krucjat moralnych”6 zainicjowanych zostało szereg projektów legislacyjnych i terapeutycznych, skierowanych wobec postępowania rodziców migrantów postrzeganych jako nowa grupa „zła społecznego” oraz wobec zakładanym negatywnym konsekwencjom ich wyjazdu dla dziecka. Czy są to jednak trafne perspektywy ujęcia rodzicielstwa, a zwłaszcza macierzyństwa migrantów? W poniższym artykule postaram się przedstawić ich krytyczną analizę i zaproponować podejścia adekwatne do współczesnych kontekstów życia rodziny.
URBAŃSKA, SYLWIA. PROFESJONALIZACJA MACIERZYŃSTWA JAKO PROCES ODPODMIOTOWIENIA MATKI. ANALIZA DYSKURSÓW TYGODNIKA "TWOJE DZIECKO" Z 2003 i 1975 ROKU. 2010
Krytyczna analiza porównawcza dwóch roczników poradnika „Twoje
Dziecko”, z lat 2003 i 1975, pochodzących z dwóch całkowicie odmiennych
systemów społeczno-ekonomicznych pokazuje, że na przestrzeni 30 lat dzielących
te dwa dyskursy zaszły fundamentalne zmiany, których rezultatem są
odmienne, a w wielu aspektach nawet wykluczające się modele macierzyństwa1.
Efektem (tylko) kilkunastu lat przemian, licząc od 1989 roku, jest moim
zdaniem powstanie nowego dyskursu rodzicielskiego, w którym podmiot-matka
zostaje pozbawiona kompetencji do współtworzenia i konstruowania treści
macierzyństwa niemal w każdym jego aspekcie. W nowym systemie społeczno-
ekonomicznym zmiana poradnikowego dyskursu opiera się na przejęciu
i ulokowaniu tych kompetencji w zewnętrznych agencjach, reprezentowanych
przez szeroko rozwinięty rynek ekspertów od wychowania.
URBAŃSKA, SYLWIA."CAŁA POLSKA LICZY EUROSIEROTY". PANIKA MORALNA ORAZ PŁEĆ W WYKLUCZENIU ORAZ STYGMATYZACJI RODZIN MIGRANTÓW [2010] 2012
Jednym z ciekawszych paradoksów ostatniej dekady jest to, że w okresie intensyfikacji mobilności i zagranicznych migracji Polaków to właśnie terytorium domu o i ojczyzny zaczyna ściślej określać ideologiczne i geograficzne granice macierzyństwa. Dyskurs ekspercki wokół "eurosieroctwa", który wybuchł w 2007, tuż po wstąpieniu Polski do UE, stał sie okazją, aby przypomnieć każdemu rodzicowi, a przede wszystkim atce, iż jej miejsce jest w domu... Intensywna retradycjonalizacja ról rodzicielskich przyjęła formę paniki moralnej... wrogie reakcje, oskarżycielska retoryka często przybierają formę mowy nienawiści i zachodzące w takim kontekście bezpośrednie działania "terapeutyczne", składają się na konstruowanie portretu rodzica - dewianta, wyrodnej matki, co przyczynia się do wykluczenia oraz stygmatyzowania rodzin oraz dzieci migrantów, pochodzących przy tym z grup mniej uprzywilejowanych.
URBAŃSKI, JAROSŁAW. POCZĄTKI RADYKALNEGO RUCHU KOBIECEGO W WIELKOPOLSCE. 2009
Wzrost znaczenia kobiet na wielkopolskim rynku pracy w pierwszych dwóch dekadach XX wieku skutktował uaktywnieniem się ich nie tylko na polu zawodowej, ale także politycznej walki o równouprawnienie. Zatem część kobiecych organizacji stała się jednocześnie rozsadnikiem treści feministycznych. We wczesnym wielkopolskim kobiecym ruchu zawodowym nie zabrakło, jak zobaczymy, idei i koncepcji naprawdę ciekawych i radykalnych, pomimo prób zmonopolizowania go podejmowanych przez kler katolicki, nieprzychylności zachowawczej prasy i maskulinizacji socjaldemokratycznych organizacji związkowych i partyjnych.
VISVANATHAN, NALINI, LYNN DUGGAN, LAURIE NISONOF (red.) KOBIETY, GENDER I GLOBALNY ROZWÓJ. 2012 [1997]
Książka zawiera 44 teksty wiodących feministycznych autorek z całego świata odnoszące się do (1) historii międzynarodowego rozwoju, oraz teorii i dyskursów dotyczącego kobiet, gender i rozwoju, (2) gospodarstwa domowego, rodziny i pracy, (3) kobiet w globalnej gospodarce, (4) kobiet świata w procesie przemian społecznych, (5) organizowania się kobiet na rzecz zmian: ponadnarodowych i lokalnych ruchów oporu oporu.
WESELI, AGNIESZKA. POZA HETERONORMĄ [2009] 2010
W raporcie skupię się przede wszystkim na sytuacji kobiet homoseksualnych oraz osób
transpłciowych. Wynika to głównie z dostępności danych, która z kolei ma związek z
rozpowszechnieniem i rozpoznaniem danego zjawiska (np. queer jako koncepcja jest na polskim
gruncie nowością).
Dane, jakimi dysponujemy, nierzadko noszą na sobie wyraźne piętno heteronormatywnej
perspektywy, czyli takiego poglądu na świat, który dopuszcza istnienie jedynie dwóch, ściśle
odróżnionych, płci i jednej orientacji psychoseksualnej. Drugim zjawiskiem, które w efekcie ogranicza ilość dostępnych nam danych, jest postrzeganie kobiet jako jednostek mniej wartościowych i mniej znaczących. Skutkuje ono m.in. niewyróżnianiem lub po prostu pomijaniem ich zarówno w potocznym języku, jak i w badaniach.
WYDRYCH, JOANNA. KOBIETY LEWICY. 2007 [2006]
Partie i organizacje lewicowe zawsze wydawały się naturalnymi sprzymierzeńcami kobiet, zajmując się najistotniejszymi problemami, jakie nurtowały społeczeństwa w przeszłości, odważnie występując z kontrowersyjnymi postulatami, narażając się na represje ze strony tradycyjnych i religijnie nastawionych władz państwowych. Takie żądania jak: popieranie redystrybucji dochodu narodowego i dążenie do wyrównania dochodów obywateli, rozbudowa socjalnych programów państwa, zwiększenie wydatków na służbę zdrowia, szkolnictwo, równouprawnienie kobiet, popieranie praw wszelkich mniejszości, w tym seksualnych oraz hołdowanie postawom laickim były od zawsze charakterystyczne dla opcji lewicowej. Lewica kusiła i zachęcała kobiety, by odnajdywały swoje miejsce w jej szeregach w przestrzeni publicznej, nie zawsze z czystych (czasem z wręcz bardzo koniunkturalnych) pobudek. Więcej kobiet oznaczało bowiem większy elektorat. Jednak same kobiety również wybierały lewicę ze względów praktycznych, gdyż na lewicy miały większe szanse realizacji własnych aspiracji i dążeń niż gdziekolwiek indziej...
YOUNG, BRIGITTE. DYSCYPLINARNY NEOLIBERALIZM W UNII EUROPEJSKIEJ A POLITYKA NA RZECZ RÓWNOŚCI PŁCI. 2007 [2000]
W artykule podejmuję próbę zinterpretowania europejskiej polityki zatrudnienia i równych szans w szerszym kontekście globalizacji ekonomicznej, koncentrującej się na deregulacji i wycofaniu się państwa ze stawiania celów społecznych w polityce gospodarczej. Proces podporządkowywania się rządów logice dyscypliny rynku Stephen Gill nazwał „ukonstytuowaniem neoliberalizmu dyscyplinarnego”. To, co może wydawać się progresywnym krokiem w kierunku polityki zatrudnienia uwzględniającej kwestie równości płci i równe szanse, odpowiada w istocie międzynarodowej polityce stworzenia z UE jednego europejskiego rynku....Polityki na rzecz równych szans ułatwiają rozwój elastycznych rynków pracy dzięki pozbyciu się niepożądanych regulacji chroniących kobiety... Indywidualizacja nie tylko oznacza trend w kierunku zwiększenia udziału kobiet w rynku pracy; dotyczy również przenoszenia w coraz większym stopniu ciężaru negocjacji w stosunkach pracy na jednostkę... Formalny sektor gospodarki jest zainteresowany jedynie „jej” siłą roboczą. Z ekonomicznego punktu widzenia czynności w sferze reprodukcji są „niewidoczne”.
YOUNG, BRIGITTE. KRYZYSY FINANSOWE A SPOŁECZNA REPRODUKCJA 2009 [2003]
Kobiety odgrywają szczególną i ryzykowną rolę na pograniczu produkcji i społecznej reprodukcji. Sektor wytwórczy jest często pierwszym, który zwalnia pracowników (tak kobiety, jak i mężczyzn). Wydaje się, iż kobiety, które tracą w ten sposób pracę znajdują nową albo w bardziej niebezpiecznym, niskopłatnym sektorze usług lub jako płatne pracownice reprodukcyjne. Dłuższe godziny pracy i niższe zarobki zbiegają się z rosnącymi potrzebami opieki ze strony członków rodzin. Ta opieka odnosi się nie tylko do gotowania i opieki nad dziećmi, starszymi i niepełnosprawnymi; odnosi się również do psychologicznej „ochrony”, którą tradycyjne normy relacji płci przypisują kobietom. Kiedy mężczyźni tracą pracę i zawodzą w swoich społecznie przypisanych rolach funkcjonowania jako żywiciel rodziny, „pojawia się utrata dumy i poczucie wstydu” (Spieldoch 2002): 17). Wiele badań udokumentowało, że w takich warunkach wzrasta przemoc domowa, mężczyźni porzucają rodziny lub zmuszani są do przeprowadzki w celu znalezienia pracy, a kobiety stają się głowami gospodarstw domowych. Te przesunięcia zakłócają tradycyjne społeczne i genderowe role i porządki.
YOUNG, IRIS MARION. BEZSTRONNOŚĆ I OBYWATELSKA SFERA PUBLICZNA. NIEKTÓRE IMPLIKACJE FEMINISTYCZNEJ KRYTYKI MORALNEJ I POLITYCZNEJ. 2009 [1985]
...w niniejszym tekście będą przekonywać zwolenników i zwolenniczki współczesnej polityki emancypacyjnej do zerwania z myślą nowoczesną, zamiast odzyskiwania stłumionych możliwości związanych z nowoczesnymi ideałami politycznymi. Oczywiście to, czy uznajemy swą ciągłość z nowoczesną teorią i praktyką polityczną, czy też dokonamy z nimi zerwania, może być jedynie wyborem, mniej lub bardziej rozsądnym, opartym na pewnych przesłankach i interesach. Ponieważ teoria i praktyka polityczna od XVIII do XX w. nie stanowi jedności, przez co nawet wyrażenie „nowoczesna teoria polityczna” staje się problematyczne, współczesna teoria i praktyka jest zarówno przedłużeniem pewnych aspektów politycznej przeszłości Zachodu, jak i zerwaniem z nimi. Jednak z punktu widzenia interesu feministycznego, polityka emancypacyjna wiąże się z odrzuceniem nowoczesnych tradycji życia moralnego i politycznego.
