Prowadzenie: Ewa Charkiewicz, Katarzyna Szaniawska
Na tej sesji będziemy chciały dokonać manewru teoretycznego przemieszczenia od upowszechnionego ujmowania gender jako reprezentacji czy tożsamości płciowej do gender jako technologii politycznej (Foucault, Butler). Przeanalizujemy, jak jednostki są konstruowane i konstruują siebie jako specyficznie upłciowione podmioty polityczne. Zwrócimy szczególną uwagę na konteksty tych przeobrażeń i na wzajemnie produktywne związki między praktykami upodmiotwienia kobiet jako przedsiębiorczych mikro-biznesswomen i super matek a neoliberalnymi przeobrażeniami rynku i państwa.
1. Ulrich Bröckling. Upłciowienie przedsiębiorczego Ja. Programy subiektywizacji i różnice płciowe w poradnikach sukcesu. Tłum. Ewa Charkiewicz. Distinktion no 11. 2005. Biblioteka Online Think Tanku Feministycznego 2009. Link
2. Judith Butler. Kobiety jako podmiot feminizmu. W taż, Uwikłani w płeć. Tłum. Karolina Krasuska. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej. 2009. ss.43-49 Link
(Dziękujemy Wydawnictwu Krytyka Polityczna za uprzejmą zgodę na republikację fragmentu książki)
Dodatkowe lektury
Andrei Yurchak. Rosyjski neoliberał. Etyka przedsiębiorczości i duch prawdziwego karierowiczowstwa. Tłum. Michalina Byra i Ewa Charkiewicz. W: The Russian Review 62. 2003. 72-90. 2003 Link
Judith Butler. Gender is burning. Dylematy przywłaszczenia i subwersji. Tłum. Iwona Kurz Panoptikum 3 (10) 2004
Sandra Lee Bartky. Foucault, kobiecość i unowocześnianie władzy patriarchalnej. W: Renata Hryciuk i Agnieszka Kościańska red. Gender. Perspektywa antropologiczna. WUW. (2008) str. 50 – 75
Studium przypadku: Polka Neoliberałka
Gazeta Wyborcza, sobota- niedziela 7-8 marca, 2009
Magdalena Środa. Władza w ręce kobiet. Republika kolesiów. (Więcej kobiet w polityce to mniej alkoholu, awantur, histerii, kompleksów i samczej rywalizacji...)Link
Magdalena Środa. Za łeb i do Sejmu. Dla mężczyzn ważniejsza jest kariera...Kobiety skromnie stoją z boku... Polska Times. 6 marca, 2009 Link
Anna Tankler-Thiel. Jak rozpętałam kryzys męskości. (...Chciałam wszystko "sama". Oba związki mogły się potoczyć inaczej, gdybym nie grała roli ofiarnicy. Matki Polski z turbodoładowaniem o przebojowsci Ally Mc Beal...) Link
Edyta Różańska. Co pasja robi z kobietą. (Płeć: kobiety. Wiek: od 21 do 26 lat. Wspólna cecha: upór. Wspólne credo: to ode mnie wszystko zależy. Wspólny cel: nie miec szefa)Link
A w Wysokich Obcasach wywiad z Anną Kornacką, Polką Roku, przewodniczącą Partii Kobiet i prezeską zachodniopomorskiego Lewiatana Link
Ponadto bardzo dużo pokazuje wywiad z Magdaleną Środą w Polsce, "Za łeb i do sejmu" i jej propozycja rządu kobiet.
O Manifie obie gazety, Wyborcza i Polska piszą w dodatkach lokalnych.
Więcej artykułow na temat noliberalnej rządomyslności na witrynie Seminarium Foucault
O tym czym jest neoliberalizm zobacz hasło w Feministycznym Słowniku Pojęć z Ekonomii Link
Wprowadzenie do dyskusji nt artykułu Ulricha Bröcklinga. Upłciowienie przedsiębiorczego Ja
Siatka pojęciowa z Foucaulta analityki władzy
Według Foucault władza tak jak jest powszechnie rozumiana, w postaci suwerenności (wywodzącej się z patria potestas, władzy nad życiem i smiercią, czerpaniem daniny z życia) czy jurydyczny ‘model’ władzy nie jest jedyną postacią władzy. Władza nie tylko zabrania, nie tylko opiera się na represji (taką postać władzy reprezentuje suwerenność czy ‘model’ jurydyczny), ale także fukcjonuje w innych, współdziałajacych z suwerennością postaciach (władza dyscyplinarna/normatywna, oraz biopolityka/zarządzanie). Foucault podkreśla ‘produktywność’ władzy, odnosi się do władzy która jest zorganizowana dysursywnie, ma postać sieci relacji, zarazem jest tym, co nadaje tym relacjom kształt. Foucault pisze o władzy posługując się pojęciami: postaci władzy, systemów relacji władzy, pisze o mechanizmach władzy, urządzeniach władzy, o władzy jako technologii politycznej co podkreśla wytwórczy, produktywny charakter władzy. Przede wszystkim władza nie jest strukturą zewnętrzną wobec jednostki jak w w jurydycznym modelu władzy. Władza jest wszechobecna w sieciach relacji społecznych, w formach poznania, w normach, w organizacji przestrzeni społecznej, w której się poruszamy/jesteśmy zanurzeni i ją podtrzymujemy przez współudział, w tym w stosunku jednostki do siebie – w kontekstach konkretnych historycznych przeobrażeń. Zarazem jest tym co nadaje relacjom, normom, formom poznania kształt. Władzę ‘widać’ w jej skutkach. Upodmiotowienie (wytwarzanie podmiotu) dzieje się w polu relacji między formami prawdy, postaciami władzy, a wytwarzanym/wytwarzającym siebie podmiotem. Stosunki symboliczne, stosunki ekonomiczne i systemy relacji władzy to współdziałające, ale zarazem odrębne domeny. Dla Foucaulta analityka władzy to skrzynka z narzędziami (zestaw narzędzi heurystycznych), które pozwalają zobaczyć jak podmiot jest problematyzowany i wytwarzany. Można powiedzieć, że Foucaulta analityka władzy czy genealogia podmiotu to krytyka posłuszeństwa i dostosowania. Tę perspektywę podsumowuje Bröckling pisząc ‘elementem wytwarzania podmiotu jest także jej/jego zniewolenie” (str 3) Zob. także Foucault, Podmiot i władza, w Bibliotece Online Seminarium Foucault.) .
Foucault odnosi się także do wzajemnych relacji między procesami upodmiotowienia/subiektywizacji, a władzą w skali makro. W wykładach z 1979 roku pt. Narodziny biopolityki Foucault podjął krytykę neoliberalizmu, posługując się przy tym pojęciem neoliberalnej rządomyślności (franc. gouvernementalité, ang. governmentality). Streszczenie tych wykładów w artykule Thomasa Lemke, Narodziny biopolityki. Wykłady Michel Foucault, w Bibliotece Online Seminarium Foucault. Foucault poddaje szczegolnej krytyce amerykańską postać neoliberalizmu (szkołę ekonomii z Chicago), gdzie analiza ekonomiczna staje się uniwersalną metoda poznania zycia spolecznego i zarządzania jednostkami, instytucjami, rynkiem, państwem. Jednostki poznają i kształtuja siebie za pośrednictwem kategorii z ekonomicznej analizy. Neoliberalna polityka prawdy skonstruowana jest wokól idealnego modelu tzw wolnego rynku, a głównym regulatywnym mechanizmem jest konkurencyjność. Wolny rynek, jak pisze Foucault działa jako permanentny trybunał ekonomiczny, który wydaje wyroki i wymaga ustawicznego dostosowania. W tych ramach jednostka to racjonalny, kalkulujący swoje korzyści i pożytek podmiot rynkowy. Pojęcia takie jak prawa człowieka, preawa kobiety-człowieka, wyzysk, ucisk, niesprawiedliwość społeczna, walka klas, zostają wyparte przez siatkę pojęciowa, gdzie szczególną rolę odgrywa pojęcie kapitału ludzkiego, dyskryminacja, zarządzanie różnorodnością. Neoliberalne przeobrażanie wszystkich form życia w postaci rynkowe (ekonomiczny imperializm, marketyzacja jako nowy uniwersalizm) opiera się na figurze „przedsiębiorcy siebie”, która/który jest własnym kapitałem, wytwórcą dostawcą, klientem, inwestuje w siebie, a zarazem czerpie z siebie korzyści. Zarazem jednostka jak pisze Foucault upodmiotowiana jest jako kompetencyjna maszyną, w którą trzeba inwestować, optymalizować, troszczyć się pod kątem wzmacniania jej zdolności do generacji zysków. Przyczynianie się do maksymalizacji zysków jest przeznaczeniem, celem, telos jednostki. (Zob. sesja Seminarium Foucault na temat Supermatek). Aby neoliberalizm byl podtrzymany jednostki muszą przeobrażać się w postać przedsiębiorcy siebie. (Należałoby więc raczej mówić o resubiektywizacji niż tylko o upodmiotowieniu).
Co Brockling pisze o mechanizmach dopasowanie jednostki do konkurencyjności i zmiennych wymogów rynku? Od jednostki wymaga się aby działała na siebie, kształtowała, optymalizowała siebie, ustawicznie dostosowywała się do wymogów rynku. Jako przykład takich mechanizmów można wymienić publiczne dyskursy o elastycznosci, permanentej edukacji, ekonomii wiedzy, finansjalizację życia codziennego (sterowanie zachowaniem jednostek i grup społecznych przez bodźce finansowe) które nadają kierunek, a zarazem wytwarzają i podtrzymują optymalizację. Brockling wymienia:
1. Planowanie zycia jako projektu kariery, przeobrażenie podmiotu w projekt.
2. Przedsiębiorcze Ja i rozczłonkowanie Siebie na szefową, podwladną, dostawczynię, klientkę –zarządzanie sobą rozdzielone na negocjacje między interesariuszkami siebie, gdzie główna negocjatorka wystepuje jako interesariuszka różnorodnosci
3. Kultywacja non-konformizmu (daje ekonomiczna przewage, pozwala stworzyc siebie jako markę) (ale zarazem konformizmu, zmieniamy tylko to co możemy zmienić, to credo podręczników sukcesu; zamiast zmieniać spoleczeństwo, likwidowac ucisk czy rasizm zmieniamy siebie)
4. Stawianie sprzecznych wymagań (oscylacja między sprzecznościami) W podręcznikach sukcesu gender nie jest performatywnym czy subwersywnym aktem, jest wielopłciową oscylacją między kobiecością a męskościa, wojna a pokojem, podporządkowaną celom osiagania zysku i pożytku. (Etyka kołowrotka)
5. Ustawiczna gotowość do dopasowania (elastyczność), ciągła naprawa siebie
6. Punktem wyjscia założenie że każda kobieta jest ofiarą, co ma zmobilizować dopasowanie przez ćwiczenia z przezwyciężania tego braku czy niedoskonałości. Główny nacisk jak wyżej – na zmianę siebie. Skupienie na sobie, własnym interesie jako rozwiązanie problemu ofiary
7. Znieczulenie społeczne nieodzowne dla indywidualizacji i zrobienia z siebie kompetentnego rynkowego podmiotu.
8. Z jednej strony ukierynkowanie subiektywności ( stanie się firmą jako kierunek programu siebie), z drugiej strony wyzwalanie energii przez ćwiczenia z kreatywności.
Pytania do dyskusji na Forum:
W wielu wypowiedziach, w tym także w dyskursie feministycznym Matka Polka przedstawiana jest jako problem, Polka Neoliberałka jako rozwiązanie. Zrazem Polka Neoliberałka jest nową technologia władzy. Jak jesteśmy przywoływane do tej postaci? (Brockling i Butler zapożyczają pojęcie formowania podmiotowości przez przywołanie). Czy w tym opisie dostrzegamy siły, które na nas oddziaływują, czy możemy odnaleźć elementy Siebie? Czy mamy do czynienia z resubiektywizacją, czy raczej z oscylacją od jednej postaci do drugiej?
- Gdzie jest miejsce do negacji dzisiaj, jak to miejsce (polityczność) jest dzisiaj zorganizowane?
- Przeciwko czemu protestuje ruch feministyczny? Czym dyskurs feministyczny się zajmuje, czym nie?
- Jak konstruowany jest podmiot feminizmu? Kim jest ‘mówiący podmiot feminizmu?
Napisane przez EwaCh
dnia March 07 2009
3821 czyta ·
Napisane przez 
